Tema 2: A Literatura na Idade Media

 Este é o segundo tema do voso libro de Santillana, páxina 38:

Tema 2 de 3º eso from trafegandoronseis

O texto narrativo

Narrar é contar uns feitos que sucederon. O narrador conta, relata, refire unha historia (un feito real ou imaxinario no que suceden determinadas accións) que lle sucede a alguén (personaxes humanos ou non, reais ou ficticios, individuais ou colectivos) e desenvólvese nun determinado lugar e tempo. A narración interrómpese con frecuencia pola presenza de descricións, diálogos, aínda que é posible que unha narración por si soa chegue a constituír un texto propiamente dito. 

Por tanto, narrar é contar uns feitos reais ou imaxinarios cuns personaxes nun tempo e lugar determinados.

A narración utilízase principalmente nos textos literarios e xornalísticos, pero pode aparecer en calquera tipo de texto, incluída a conversa. A función predominante é a referencial, pero iso non implica que a intención comunicativa sexa necesariamente informativa, pode ser entreter, convencer, etc.

1.- Cales son so cinco elementos da narración?

-          Narrador: interno (1ª persoa) ou externo (3ª persoa)

-          Personaxes: principal (protagonista) e secundarios. Pode aparecer un antagonista.

-          Espazo: aberto ou pechado; real, imaxinario ou fantástico

-          Tempo: desde o principio, a metade da historia (o máis frecuente) ou desde o final; tempo externo ou tempo interno.

-          Acción:  sucesos que lle ocorren aos personaxes. Diferenciamos entre o TEMA (de que trata o texto), o ARGUMENTO (sucesión de acontecementos ou situacións) e TRAMA (organización dos acontecementos). Ou sexa, o tema desenvólvese sobre o argumento a través da trama

 

2.- Os personaxes

Segundo o seu papel na historia os personaxes poden ser protagonistas ou secundarios. Os protagonistas realizan unha serie de accións para conseguir uns obxectivos e outros personaxes (principais ou secundarios) axudan aos protagonistas a conseguir os seus obxectivos (aliados) ou lles poñen obstáculos (adversarios).

Tamén pode aparecer un antagonista, que é o personaxe que se opón ás accións do protagonista e intenta que non consiga o seu propósito

Os personaxes poden ser planos, aqueles que responden durante toda a obra a un esquema establecido desde a súa aparición sen variar no desenvolvemento da acción. Normalmente este esquema tipo verá configurado por obras literarias anteriores, neste caso os personaxes serán arquetípicos. Unha segunda posibilidade é un tratamento fondo dos personaxes principais que responden a unha complexidade psicolóxica considerable e que, polo tanto, non serán facilmente reducibles a un esquema; estes son denominados caracteres redondos e van evoluíndo a medida que avanza a historia. 

3.- Espazo e tempo

O espazo pode estar concibido como un espazo obxectivo, é dicir, como un reflexo máis ou menos fiel do mundo real, ou ben como un espazo subxectivo cando aparece determinado pola percepción que o personaxe realiza desde a súa subxectividade.

En canto ao tempo, hai que ter en conta en primeiro lugar o tempo externo que refire a época histórica en que suceden os feitos relatados e o tempo interno que fai referencia tanto á orde cronolóxica dos acontecementos narrados como á súa duración. Cando o narrador relata os feitos na orde en que sucederon dise que é una  narración lineal, pero pode haber alteracións da orde que dean lugar a saltos temporais ou anacronías, que se producen cando hai discordancia entre a orde da historia, lóxica e lineal, e a orde do discurso, subxectivo e dependente do punto de vista. Hai dous tipos fundamentais de anacronías: a analepse (flash back), evocación de momentos anteriores, e a prolepse, anticipación de acontecementos posteriores ao tempo da historia.

4.- O narrador

O narrador (ente de ficción encargado de contar a historia) pode relatar os feitos en primeira persoa, (narrador personaxe/narrador protagonista), en terceira persoa, (narrador testemuño dos acontecementos) ou mesmo en segunda persoa (como un desdobramento da primeira persoa).

O grao de coñecemento dos feitos por parte do narrador determina a perspectiva ou punto de vista, que pode cambiar ao longo do relato. O primeiro elemento estrutural na narración é o punto de vista xa que o problema previo á estruturación da materia narrativa é saber quen será o narrador e desde que punto de vista vai ser tratada. Atendendo á perspectiva podemos distinguir os seguintes narradores:

•          Punto de vista externo: o narrador é unha voz situada FÓRA da historia, conta feitos nos que on participou como personaxe, limítase a narralos “dende fóra”:

-     Narrador omnisciente: o narrador domina toda a historia, o que ocorre dentro e fóra de cada personaxe, antes e despois, pero non participa na historia.

-   Narrador observador (narrador obxectivista): só conta o que ve e o que oe (accións externas), como unha cámara fotográfica, sen saber (e polo tanto non pode contalo) o que pensan ou senten os personaxes. Ás veces esta voz pode estar dentro da historia, polo tanto, pode ser interno ou externo. Ex.: Crónica de una muerte anunciada).
 

-         Narrador editor: o escritor finxe que a obra non a escribiu el, senón que a atopou escrita e limítase a editala. Ás veces son cartas as que o autor di estar publicando. É unha técnica parecida á do “relato dentro do relato”, onde un personaxe narra a outro unha historia.(Utilizado xa en “Las mil e unha noites”).

•          Punto de vista interno: o narrador sitúase dentro da historia, como un dos personaxes que participan na acción. Hai varios tipos de narradores internos:

1.       Narrador protagonista: usa preferentemente a primeira persoa narrativa

2.       Narrador personaxe secundario, que pode alternar o uso da primeira e terceira persoa.

(Ex.: as narracións de Sherlock Holmes).

3.  Narrador testemuña, presente como espectador, utiliza preferentemente a terceira persoa. Tamén pode utilizar a segunda.

6.- A NARRACIÓN PRESENTA OS SEGUINTES RASGOS LINGÜÍSTICOS:

•  Uso do perfecto para enunciar os feitos e do imperfecto para presentar o desenvolvemento das accións:  Chegou cedo, Camiñaba pola rúa cando escoitou un berro
•    Predominio de oracións enunciativas
•    Relevancia de complementos circunstancias de lugar e tempo
•   Utilización de subordinadas adverbiais de causa, finalidade e consecuencia e de coordinadas copulativas que permiten a organización lóxica das accións.
•    Presenza dos estilos directo e indirecto: Contestoulle: -Boh!; Lembroulle que era tarde.
•   Utilización de verbos de movemento, acción e lingua: Correu tras ela; Díxolle que non estaba
  
•    Emprego de adverbios deícticos de lugar e tempo: Ocorreu alí; Coñeceuno onte

Que outros elementos debemos ter en contar para a redacción dun texto narrativo?:

-  .-   División do texto narrativo en capítulos ou secuencias.

-  .-  Introdución de descricións de persoas, lugares ou obxectos.

-  .- Introdución de diálogos entre personaxes.

-  .- Creación ou non de suspense.

-  .- Final aberto ou pechado.

 .-.-Uso de expresións espaciais (aquí, alí, diante, máis atrás...) e temporais (entón, onte, ao mesmo tempo...)

-  .-  Uso preferentemente de verbos en pasado como o imperfecto (cantaba) ou o o perfecto  (cantou).

-  .-   Uso de verbos de acción ou de lingua (dicir).

FORMACIÓN DO PLURAL

- As palabras rematadas en ditongo, vogal ou en –n engaden -s:

lei   -   leis

avó   -    avós

can  -    cans

- As palabras rematadas en consoante distinta de –n ou –s engaden –es:

Flor -  flores

- Os substantivos rematados en –s:

. Se son agudas engaden –es:

Siamés  -   siameses

. Se rematan en grupo consonántico, se son graves ou esdrúxulas, permanecen INVARIABLES, é dicir, presentan sincretismo.

o luns  -    os luns

o lapis   -    os lapis

o mércores   -    os mércores

- Os substantivos rematados en –l:

. Os monosílabos fan o plural engadindo –es

mel   -   meles

. As palabras graves engaden –es

túnel  -   túneles

. As palabras compostas con algún destes monosílabos engaden –es

ollomol  -    ollomoles

. As palabras agudas quitan o –l e engaden –is

animal  -  animais

- Os substantivos rematados en –x presentan sincretismo, polo que o número vén indicado polo artigo

o tórax   -    os tórax

- Os cultismos e os préstamos que rematan en calquera outra consoante, engaden -s

club  -   clubs

lord  -    lores

- Plural das palabras compostas:

. Se os dous compoñentes non están perfectamente soldados, o plural faise nas dúas palabras:

garda civil    -    gardas civís

. Se o composto está constituído por unha forma verbal ou palabra invariable e outro elemento, ou se os dous elementos están separados por un guión, só este segundo elemento vai en plural:

norte-africano    -     norte-africanos

galego-falante     -     galego-falantes

. Nas construcións con preposición só o primeiro elemento vai en plural:

estrela de mar   -      estrelas de mar

. Cando os dous elementos son substantivos e van separados, de maneira que o segundo modifica o primeiro, só recibe marca de plural o primeiro elemento:

sofá cama    -      sofás cama

cidade xardín     -        cidades xardín

FORMACIÓN DO FEMININO

- Cando o masculino remata en vogal átona, fórmase o feminino cambiando o –o final por un  –a:

avogado – avogada

presidente – presidenta

- Se o masculina remata en vogal tónica, o feminino fórmase engadindo un –a:

avó – avoa

- Se o masculino remata en consoante distinta de –n , engádese un –a:

pastor – pastora

- Se o masculino remata en –ín, engade un –a:

pescantín  -  pescantina

- Se o masculino remata en –eu, cambia esta terminación por  –ía:

xudeu  -  xudía

- Se o masculino remata en –ón, desaparece o –n final e engade un –a:

patrón -  patroa

Se o substantivo é pexorativo, o feminino fórmase engadindo –a, é dicir, en –ona:

abusón -  abusona

- Se o masculino remata en -án, o feminino fórmase coa desaparición do –n final:

irmán – irmá

Se o substantivo é pexorativo, o feminino fórmase engadindo –a, é dicir, en –ana:

lacazán -  lacazana

- Ás veces, o feminino fórmase cun morfema derivativo:

actor -  actriz

rei  -   raíña

- Noutras ocasións, a oposición de masculino /  feminino   é a base de semantemas diferentes:

cabalo  -  egua

home  -  muller

- Ás veces, a oposición de xénero dáse só mediante o artigo:

o artista   -   a artista

- Con algúns animais, cómpre engadir ao seu carón a palabra “macho” ou “femia”:

leopardo macho  - leopardo femia

A oposición de xénero pode servir para:

-          Diferenciar seres polo sexo: o boi -  a vaca

-          Diferenciar seres polo tamaño ou pola forma externa. O feminino adoita designar o ser de maior tamaño: o cesto  -   a cesta

-          Diferenciar entre individual e colectivo:  o gran  -   a gra

O XÉNERO DO SUBSTANTIVO

O xénero é un signo gramatical que leva todo substantivo. Polo xénero os substantivos poden ser masculinos ou femininos. Polo xeral, os substantivos te­ñen un só xénero: ou son masculinos ou son femininos. Non obstante, hai substan­tivos que admiten a variación de xénero e, xa que logo, poden estar en masculino ou en feminino. Exemplo:     

avogado/avogada

xudeu/xudía

A adscrición a un xénero ou a outro vén indicada pola concordancia que o substantivo lles impón aos outros elementos do sintagma nominal:

- Os substantivos masculinos combínanse coas formas masculinas dos determinantes e adxectivos. Exemplo:

o teléfono vermello

o rapaz alto

- Os substantivos femininos combínanse coas formas femininas dos determinantes e adxectivos. Exemplo:

a ponte vella

a vaca rubia

Son masculinos

·        Os nomes das letras:

o a, o be, o ce, o gue, o e, o xe, o uve...

·        Os substantivos rematados en  -ote:

o lote, o dote...

·        Os rematados en  -ume:

o fume, o cume...  (pero a pesadume, a servidume)

·        Os substantivos rematados en  -me:

o abdome, o exame, o arame...

·        Outros coma o leite, o mel, o fel, o sal, o sinal, o labor, o nariz, o sangue, o berce, o la­bor, o sorriso, o ubre, o cárcere, o cal...

Son femininos

·        Os substantivos rematados en   -axe:

a homenaxe, a porcentaxe, a paisaxe, a sondaxe... excepto traxe, paxe, garaxe e personaxe (que tamén pode ser feminino).

·        Os substantivos rematados en  -se,  -ite:

a análise, a crise, a énfase, a farinxite, a hepatite, a dermatite...

·        Os seguintes substantivos: a árbore, a arte, a canle, a calor, a cor,  a dor,  a orde, a orixe, a vertixe, a pantasma, a ponte, a síndrome, a suor...

·                 A maioría das árbores froiteiras, o mesmo que a froita que dan: a maceira, a cerdeira, a pereira, a nogueira, a ameixeira, a claudieira, a laranxeira...

        Se o nome da froi­ta é masculino, polo xeral o nome da árbore tamén o é: o limoeiro-o     limón, o pexegueiro-o pexego.

         Son excepcións:    a figueira-o figo,     o castiñeiro-a castaña.